Henry Moseley ve Türk askerinin kurşunu

Henry Moseley (1887-1915) kendi döneminin en önemli İngiliz fizikçilerinden biriydi. Modern periyodik cetvelin temelini oluşturan atom numarası kavramını ortaya atmış, Mendel’in sandığı gibi elementlerin özelliğinin ağırlıkları ile ilişkili olmadığını, atom numarası ile ilişkili olduğunu göstermiştir.

Moseley bazı elementlerin yaydığı X ışınlarının spektrumlarını da incelemiş ve bu ışınların frekansı ile elementin atom numarası arasında bir ilişki olduğunu keşfetmiştir. Bu ilişki, Moseley Yasası olarak bilinir ve Bohr Atom Modeli lehinde önemli bir delil niteliği taşımıştır.

Moseley, 1. Dünya Savaşı başladığında Oxford Üniversitesi’ndeydi. Vatanına borcu olduğunu düşünen Moseley, Oxford Üniversitesi’ndeki görevini bırakıp gönüllü olarak İngiliz ordusuna katıldı. Moseley sekiz aylık bir eğitimin ardından, Nisan 1915’te Osmanlı’ya karşı savaşması için Çanakkale cephesine iletişim mühendisi olarak getirildi. 10 Ağustos 1915’te, bir Türk keskin nişancı tarafından öldürüldü. İngiltere böylece Çanakkale’de savaşı kaybetmekle kalmadı, aynı zamanda bir Nobel Ödülü kaybetti.

Moseley ölmeseydi, 1916 yılında, çok yüksek olasılıkla Fizik Nobel Ödülü’nü alacaktı. O yıl olmasa da, Moseley’in hayatta olması halinde Nobel Ödülü’nü kazanacağına kesin gözüyle bakılmaktadır. Nitekim Moseley’in çalışmalarını devam ettiren İsviçreli fizikçi Manne Siegbahn 1924 yılında Nobel Ödülü’ne layık görüldü.

Moseley’in ölümü, İngiltere’nin askerlikle ilgili yasalarının değişmesine neden oldu. Moseley’den sonra başka önemli bilim insanlarını gelecekteki savaşlarda kaybetmek istemeyen İngiltere, başarılı ve parlak bir kariyer vaat eden bilim insanlarının askere alınmasını yasaklayan bir yasa hazırladı. Buna göre önemli bir bilim insanı istese de savaşta askerlik yapamaz.