Covid-19 pandemisi dünya genelinde giderek artan bir endişe yaratıyor. Sosyal medyaysa kendinizi nasıl koruyacağınız konusunda bilimsel ve güvenilir olmayan tavsiyelerle dolu. İşte gerçekten bilmeniz gerekenler.
Enfeksiyon ne kadar kötü?
Enfekte olan insanların yüzde 80’inden fazlası sadece ateş ve öksürük gibi hafif belirtiler yaşıyor. Yaklaşık olarak sadece 100 kişiden biri ölüyor ve bu insanlar genellikle daha ileri yaşlardaki ve zaten kalp hastalıkları ya da diyabet gibi hastalıkları olan insanlar oluyorlar. Çocuklarda 9 yaşın altında hiçbir ölüm vakası rapor edilmedi.
İnsanlar virüsü nasıl kapıyor?
London School of Hygiene and Tropical Medicine’den David Heymann, virüsün insanların hapşırması, öksürmesi ve hatta sadece konuşması yoluyla yayılan damlacıklarla bulaştığını düşündüklerini söylüyor. Kişi enfekte olmuş birinin iki ya da üç metre yakınında olduğunda bu damlacıkları soluyarak direkt olarak içine çekebiliyor. Ve bu insanların yakınında ne kadar uzun süre kalınırsa, risk de o kadar büyüyor.
Yüzeyler de düşen damlacıklar veya bir düğmeye basmadan önce öksürürken ağızlarını elleriyle kapatan insanlar nedeniyle kontamine olabiliyor. Eğer kontamine bir yüzeye dokunulup sonra gözlere, burna ya da yüze ellenirse kişi enfekte olabiliyor. Enfekte insanların dışkıları da virüsü yayabiliyor.
Virüsü kapmaktan nasıl kaçınılır?
Sosyal ortamlarda kendinizi insanlardan uzak tutarak ve temizliğinize dikkat ederek koronavirüsü kapma riskinizi minimize edebilirsiniz. Mümkün olduğu zamanlarda hasta gibi görünen herkesten en az bir metre uzakta durun. İnsanlarla el sıkışmayın, sarılmayın ya da öpüşmeyin. Su ve sabunla sık sık ellerinizi yıkayın veya alkollü el temizleyicisi kullanın; özellikle de kontamine olabilecek yüzeylere dokunduktan sonra.
Dünya Sağlık Örgütü sağlıklı insanların maske takmasına gerek olmadığını söylüyor. Ayrıca evcil hayvanların covid-19’u kapabildiğine ya da yayabildiğine ve virüsün mektuplar, paketler/koliler veya yiyecekler yoluyla geçebildiğine dair bir kanıt olmadığını da belirtiyor.
Kendimizi nasıl koruyabiliriz?
Vitaminlerden sarımsağa kadar birçok şeyin insanları covid-19 virüsünden koruyabildiği iddia ediliyor ama bu iddiaların çoğunu destekleyen kanıtlar bulunmuyor. Ancak makul düzeyde egzersiz yapmanın, yeterli miktarda uykunun ve sağlıklı bir beslenme düzeninin bağışıklık sistemini genel anlamda sağlıklı tuttuğuna dair kanıtlar var.
Sigara kullanımının covid-19’a sahip insanların şiddetli şekilde hasta olma riskini artırıp artırmadığını bilmiyoruz çünkü Çin enfekte insanların sigara kullanan insanlar olup olmadığını rapor etmiyor ama daha önceden yapılan çalışmalar grip olan kişilerin sigara kullandığında hastanelik olma risklerinin arttığını ortaya koymuştu.
Hastalığı başkalarına bulaştırmayı nasıl önleriz?
Hastaysanız ya da covid-19’a sahip olabileceğinizi düşünüyorsanız doktora veya hastaneye gitmeyin çünkü virüsü başka insanlara bulaştırabilirsiniz. Bu durumda evde kalın ve yerel sağlık yetkililerini arayın. Dünya Sağlık Örgütü ateşiniz varsa, öksürüyorsanız ya da nefes almakta zorluk çekiyorsanız tıbbi yardım almanız gerektiğini söylüyor.
Eğer dışarı çıkmaya mecbursanız, bir yüz maskesi takın. Öksürdüğünüzde ağzınızı ve burnunuzu bir mendille kapatın ve sonra mendili atın. Eğer mendiliniz yoksa, elinize değil büktüğünüz dirseğinize öksürün.
Aile ya da birlikte yaşanılan insanlar hastalandığında ne yapılmalı?
Birlikte yaşayan insanların birbirlerine virüsü bulaştırma riski yüksek. Çoğu durumda bunu yapmak zor olsa da, ideal olarak, hasta olan insanların ayrı bir odada kalması ve farklı bir tuvalet kullanması gerekiyor.
Uzmanlar eğer bu insanların bakıma ihtiyacı varsa, hem onlar hem de bakımı veren kişinin maske takması ve bakımı veren kişinin aynı zamanda eldiven de giymesi gerektiğini söylüyor.
Pandemi ne kadar kötüleşebilir?
Eğer virüsü kontrol altına alma ve zapt etme çabaları başarılı olursa, insanların enfekte olma riski de düşük olacak. Ama bu çabalar başarısız olursa, sonunda dünya nüfusunun çoğunluğu enfekte olabilir. Sağlık sistemleri bununla başa çıkmakta zorluk yaşayabilir. Kısıtlı yatak, oksijen ve suni solunum cihazı sayıları ölüm oranlarını yükseltebilir ve diğer yandan, başka hastalıklara sahip insanların aldığı tedaviler yetersiz kalabilir.
Bazı uzmanlar yaşanabilecek bir “makul en kötü senaryonun” fazlaca kötü bir grip sezonu gibi olabileceğini düşünüyor. Şüphesiz ki, bu kötü olabilir ama kıyamet filmlerindeki gibi bir durum da beklenmemeli.
En iyi bilgilenme yolu nedir?
Sosyal medyada covid-19’la ilgili birçok gerçek dışı iddia yayılıyor. Bir miktar kafa karışıklığı da kaçınılmaz çünkü bu virüs hakkında hala bilmediğimiz birçok şey var. Durum her yerde büyük bir farklılık gösteriyor ve hızla değişiyor. Bu nedenle yapılan paylaşımlara fazlasıyla dikkat edilmeli.
Doğru bir şekilde bilgilenmek için, Dünya Sağlık Örgütü’nün ve yerel otoritelerin en son tavsiyelerinin takip edilmesi ve bunlara uyulması gerekiyor.
Orijinal makale: NewScientist
